زمان تقریبی مطالعه: 6 دقیقه
 

ذکر الله





یاد کردن را ذکر گویند. ذکر خداوند با ذکر اسماء و صفات او، با لفظ صریح یا اشاره و یا ضمیری که به حضرت حق برگردد تحقق می‌یابد. از عنوان یاد شده در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن گفته‌اند. برخی نیز بابی مستقل به آن اختصاص داده و به تفصیل به بیان احکام آن پرداخته‌اند.


۱ - تحقق ذکر



ذکر خداوند به ذکر اسماء و صفات او، با لفظ صریح یا اشاره و یا ضمیری که به او برمی‌گردد و نیز به مناجات با حضرت حق تعالیٰ تحقق می‌یابد.
[۱] کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۳.

در روایتی از امام صادق علیه السّلام آمده است: از دشوارترین فرایض خداوند بر بندگانش ذکر او در همه جا است. سپس فرمود:
مقصود از ذکر خدا تنها «سُبحانَ اللّٰهِ و الحَمْدُ للّٰهِ و لا الٰهَ الّا اللّٰهُ و اللّٰهُ اکبر» نیست؛ بلکه ذکر خدا نزد حلال و حرام او است، که آنچه را بدان امر کرده، به جا آورد و آنچه را از آن نهی کرده، ترک کند.
ذکر خدا با هر زبانی، اعم از عربی و غیر آن محقق می‌شود، مگر در نماز که باید به عربی باشد.
[۳] کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۵.

از عنوان یاد شده در بابهای طهارت، صلات، صوم، حج، نکاح و صید و ذباحه سخن گفته‌اند. برخی نیز بابی مستقل به آن اختصاص داده و به تفصیل به بیان احکام آن پرداخته‌اند.
[۴] کشف الغطاء ج۳، ص۳۸۳.


۲ - فضیلت یاد خدا



ذکر خداوند با فضیلت‌ترین و بهترین اعمال بندگان، شمرده شده و در آیات و روایات، بر آن در هر حال تأکید فراوان شده است.
در روایتی از امام باقر علیه السّلام آمده است: خداوند به حضرت موسی فرمود: «من همنشین کسی هستم‌ که مرا یاد کند» و در روایت دیگری از آن حضرت آمده است «مؤمن مادامی که مشغول به ذکر می‌باشد در نماز است...».

۳ - استحباب ذکر خدا در همه حالات



ذکر خداوند در همه حالات (ایستاده، نشسته، خوابیده و...) و بسیار یاد کردن در شبانه روز، در نهان و آشکار و در هر مجلس، بویژه پس از غفلت قلب، وسوسه شیطان و حدیث نفس،
[۱۳] کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۳-۴۸۴.
در مشعر الحرام، در طواف، روز عرفه، در ماه رمضان، هنگام سفر، هنگام ترس از صاعقه، در بازار، مسجد، خانه، بیابان و در میان غافلان،
[۲۴] کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۴.
مستحب، و ترک ذکر، مکروه و موجب قساوت قلب است.

۴ - فراموش کردن یاد خدا



فراموش کردن خدا و اعراض از ذکر حق تعالیٰ (بی اعتنایی به شریعت او و ترک واجبات و ارتکاب محرمات) از گناهانی است که بر آن وعدۀ عذاب داده شده است.

۵ - ذکرهای وارد شده در شرع



ذکرهای وارد شده در شرع بسیار است، از جمله: تکبیر، تهلیل، تسبیح، تحمید، تعویذ، بَسملَه، استغفار و حولقه. گفتن این اذکار به گونه‌های مختلف و عدد خاص، در حالات و اوقاتِ توصیه شده در روایات، مستحب است.
ذکر خداوند به تسبیح او پیش از بر آمدن خورشید و غروب آن، مستحب مؤکّد است که قرآن بدان توصیه کرده است.
کیفیت آن بنابر آنچه در روایات آمده چنین است: «لا الٰهَ الّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ، لَهُ المُلْکُ وَ لَهُ الحَمْدُ، یُحْیی و یُمیتُ، و یُمیتُ وَ یُحْیی وَ هُوَ حَیٌّ لایَموتُ، بِیَدِهِ الخَیرِ وَ هُوَ عَلیٰ کُلّ شَی‌ءٍ قَدیرٌ» ده بار. و «أعوذُ بِاللّٰهِ السَّمیعِ العَلیمِ مِن هَمَزاتِ الشَّیاطین، و أعُوذُ بِکَ رَبّ أنْ یَحْضُرونِ، إنَّ اللّٰهَ هُوَ السَّمیعُ العَلیمُ» ده بار.
کسی که آنها را فراموش کرده، مستحب است هر زمان که یادش آمد قضا کند.
[۲۹] کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۸.
[۳۰] کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۰.


۶ - ذکر در رکوع و سجود نماز



گفتن ذکر در رکوع و سجود واجب است؛ لیکن در اینکه هر ذکری کفایت می‌کند یا خصوص تسبیح واجب است، اختلاف است.

۷ - ذکر در سجده سهو



همچنین بنابر مشهور، ذکر در سجدۀ سهو واجب است؛ لیکن آیا مطلق ذکر‌ کفایت می‌کند یا واجب است ذکر خاصی گفته شود؟ مسئله اختلافی است.

۸ - تکلم به ذکر در نماز



تکلّم عمدی در نماز موجب بطلان نماز است، مگر تکلّم به ذکر و دعا و قرآن.

۹ - ذکر در حال تخلی و آمیزش و...



چنان که سخن گفتن هنگام تخلّی و آمیزش مکروه است، مگر به ذکر خداوند.
ذکر خداوند برای جنب نیز کراهت ندارد و حتّی بر حائض مستحب است در اوقات نماز در مصلای خویش بنشیند و به مقدار نماز ذکر بگوید.

۱۰ - بردن نام خدا هنگام ذبح



بردن نام خدا هنگام ذبح، واجب و از شرایط حلّیت ذبیحه است.

۱۱ - ذکر نزد میت



مستحب است میّت تنها گذاشته نشود و کسی نزد او باشد و ذکر بگوید.

۱۲ - پانویس


 
۱. کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۳.
۲. الکافی (کلینی) ج۲، ص۱۴۴-۱۴۶.    
۳. کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۵.
۴. کشف الغطاء ج۳، ص۳۸۳.
۵. احزاب/سوره۳۳، آیه۴۱.    
۶. الکافی (کلینی) ج۲، ص۴۹۸.    
۷. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۴۹.    
۸. وسائل الشیعة ج۷، ص.    
۹. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۵۰.    
۱۰. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۴۹.    
۱۱. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۵۴.    
۱۲. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۶۰-۱۶۷.    
۱۳. کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۳-۴۸۴.
۱۴. جواهر الکلام ج۱۹، ص۷۹-۸۰.    
۱۵. جواهر الکلام ج۱۹، ص۳۴۷.    
۱۶. جواهر الکلام ج۱۹، ص۵۳.    
۱۷. قواعد الاحکام ج۱، ص۳۸۸.    
۱۸. جواهر الکلام ج۱۸، ص۱۶۴.    
۱۹. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۶۰.    
۲۰. مستند الشیعة ج۱۴، ص۲۰.    
۲۱. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۶۰.    
۲۲. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۶۷.    
۲۳. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۶۵.    
۲۴. کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۴.
۲۵. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۵۱.    
۲۶. جواهر الکلام ج۱۳، ص۳۱۳.    
۲۷. طه/سوره۲۰، آیه۱۳۰.    
۲۸. وسائل الشیعة ج۷، ص۱۱۹-۱۲۰.    
۲۹. کشف الغطاء ج۳، ص۴۸۸.
۳۰. کشف الغطاء ج۳، ص۴۹۰.
۳۱. جواهر الکلام ج۱۰، ص۸۹-۹۰.    
۳۲. جواهر الکلام ج۱۰، ص۱۶۶.    
۳۳. جواهر الکلام ج۱۲، ص۴۵۳-۴۵۴.    
۳۴. جواهر الکلام ج۱۱، ص۴۴.    
۳۵. جواهر الکلام ج۱۱، ص۵۰.    
۳۶. الحدائق الناضرة ج۲، ص۷۷.    
۳۷. جواهر الکلام ج۲۹، ص۶۰.    
۳۸. منتهی المطلب ج۲، ص۲۲۳.    
۳۹. المعتبر ج۱، ص۲۳۲-۲۳۳.    
۴۰. جواهر الکلام ج۳۶، ص۱۱۳.    
۴۱. المبسوط ج۱، ص۱۷۴.    


۱۳ - منبع


فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۷۰۸-۷۱۰.    


رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | ذکر




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.